- In Nederland geldt sinds 1 januari 2024 een mobieltjesverbod in het middelbaar onderwijs. Vanaf 1 augustus 2025 geldt dit ook in het basisonderwijs.
- Smartphones zouden schadelijke afleidingen zijn en leerlingen zouden zich beter kunnen concentreren en socialer zijn zonder telefoons in de klas.
- Afleiding is niets nieuws. We duiken in de geschiedenis van kinderspel, ontdekken hoe Nintendo een rekenmachine in een spelcomputer veranderde, en hoe je dat zelf kunt doen!
- Onderzoek toont aan dat smartphonegebruik tijdens de les kan leiden tot oppervlakkig leren, slechtere prestaties, meer angst en stress, en cyberpesten.
- Een totaalverbod op mobieltjes in de klas lijkt echter niet de beste oplossing. Het leert kinderen om afleiding te vermijden, in plaats van ermee om te gaan. We bieden 6 strategieën voor bewust smartphonegebruik.
- Leeftijd of gedrag – wat bepaalt wanneer en waarom ouders hun kinderen een smartphone geven? We bekijken waarvoor kinderen hun mobieltje het vaakst in de les gebruiken en geven tips voor online veiligheid, zoals een VPN.
Sinds 1 januari 2024 zijn mobiele telefoons, tablets en smartwatches in het middelbaar onderwijs verboden in de klas. Vanaf 1 augustus 2025 zijn mobieltjes ook in het basisonderwijs niet meer welkom in de les. De overheid is van mening dat smartphones schadelijke afleidingen zijn en dat leerlingen zich beter kunnen concentreren en socialer zijn zonder telefoons in de klas. Maar wat zijn de werkelijke effecten van smartphonegebruik bij kinderen en tieners? En is een mobieltjesverbod de enige oplossing?
In dit blog duiken we in de eeuwenoude geschiedenis van afleiding, bespreken we studies over de effecten van smartphonegebruik op jongeren, en geven we tips voor een bewuste integratie van mobieltjes in het onderwijs en op het werk.
Spelend leren
Jaren voordat de eerste Game Boy op de markt kwam, zag Gunpei Yokoi van Nintendo een man in de trein op een rekenmachine spelen. Hij vroeg zich af: “Wat als er een spel zou bestaan dat zo klein is dat een volwassene het discreet kan spelen tijdens het pendelen?”
Nintendo transformeerde de goedkope technologie van rekenmachines in hun eerste handheld spelcomputer, de Game & Watch. De spelcomputer was zo groot als een rekenmachine en was een groot internationaal succes.
Bij gebrek aan een Nokia met Snake of smartphone met Minecraft, kunnen kinderen altijd hun innerlijke programmeur loslaten op de TI-84-rekenmachine en die omtoveren tot een echte spelcomputer. Ironisch genoeg kun je er zelfs het Nintendo-spel Super Smash Bros. op programmeren!
Duizenden jaren afleiding
Het is belangrijk te erkennen dat de mens altijd al afleidingen heeft weten te vinden. Het is dus niet alleen een smartphonesymptoom. Op scholen die de mobiele telefoon al langer verbieden, keren oude bekende spelletjes terug naar de speelplaats. Van tollen en tikkertje tot Tamagotchi en TikTok, een evolutie van kinderspel door de eeuwen heen:
De multitasking-mythe
De alomtegenwoordigheid en verslavende aard van moderne technologie hebben afleidingen tot ongekende niveaus getild. Smartphones presenteren unieke uitdagingen. Hun constante meldingen, eindeloze socialemediastromen en verleidelijke games kunnen gemakkelijk onze aandacht gijzelen en ons afleiden van de taak die voorhanden is.
Aan de basis van dit probleem ligt het misverstand over de mogelijkheden van multitasking. Onderzoek ontkracht de mythe van echte multitasking en benadrukt de beperkingen van onze hersenen om complexe taken gelijktijdig uit te voeren. Wat we doorgaans zien als multitasking is vaak gewoon schakelen tussen taken, waarbij de aandacht snel wordt verschoven tussen veeleisende activiteiten.
Deze mentale jongleeract, vooral tijdens lezingen of studeren, verstoort het kritisch denken en besluitvormingsprocessen, wat leidt tot oppervlakkiger leren en slechtere prestaties. Maar smartphonegebruik kan ook leiden tot meer angst en stress, bijvoorbeeld FOMO (“fear of missing out”) gevoed door sociale media. Tot slot kunnen de anonimiteit en toegankelijkheid van online platforms een broedplaats vormen voor cyberpesten en intimidatie.
6 strategieën voor bewust smartphonegebruik
Toch is een totaalverbod op mobieltjes in de klas misschien niet de beste oplossing. Het leert kinderen namelijk om afleiding te vermijden, in plaats van ermee om te gaan. Na schooltijd worden we immers ook geconfronteerd met smartphonegebruik – werknemers moeten op kantoor presteren met hun telefoon bij de hand. Daarom is het essentieel om al vroeg te leren hoe je bewust met je mobieltje en andere technologische ontwikkelingen kunt omgaan.
Een meer gebalanceerde benadering lijkt de gouden middenweg. Technologie kan als leermiddel worden ingezet, en het is belangrijk om leerlingen te leren hoe ze online informatie kritisch kunnen beoordelen. Digitale geletterdheid is essentieel in de wereld van vandaag.
De integratie van mobieltjes in de les vereist echter een bewuste aanpak. Er moet rekening worden gehouden met de zorgen over technologieverslaving en de impact op de geestelijke gezondheid. Onderwijzers moeten verantwoordelijk gebruik van technologie bevorderen, en ook offline ruimtes creëren voor diepgaande discussies en kritisch denken.
Door de volgende strategieën te volgen, kun je de voordelen van smartphones maximaliseren en de nadelen minimaliseren:
1. Vergroot je cognitieve controle
Activiteiten zoals meditatie en lichaamsbeweging kunnen je vermogen om te focussen en afleiding te weerstaan verbeteren. Probeer bijvoorbeeld de app Headspace voor meditatie of 7 Minute Workout voor lichaamsbeweging.
2. Beheer afleidingen
Schakel meldingen uit, zet je telefoon op stil en berg hem op wanneer je je moet concentreren. Als je je telefoon toch bij je moet hebben, kun je een app als Forest gebruiken om je te helpen je focus te behouden. Of je kunt je tijd in blokken plannen met pauzes om je mobieltje te checken.
3. Verminder verveling en bevorder actief leren
Maak leren boeiend en interactief om jezelf gemotiveerd te houden. Er zijn veel apps beschikbaar die leren leuker en interessanter kunnen maken. Enkele voorbeelden zijn Duolingo voor taallessen, Khan Academy voor wiskunde, wetenschap en andere vakken, en Quizlet voor quizzen en flashcards.
Leerlingen kunnen ook meer betrokken worden bij activiteiten die kritisch denken, probleemoplossing en samenwerking vereisen. Dit maakt leren interessanter en minder vatbaar voor afleidingen. Enkele voorbeelden zijn ClassDojo voor interactieve lessen, Nearpod voor augmented reality-lessen, en Google Jamboard voor samenwerking.
4. Stel doelen
Stel duidelijke doelen voor je leren en herinner jezelf eraan waarom ze belangrijk zijn. Dit kan helpen om gefocust te blijven en afleidingen te weerstaan.
5. Focus op metacognitie en integreer technologie
Bepaal je eigen leerproces en identificeer jouw persoonlijke triggers voor afleiding. Zo kun je gerichter strategieën kiezen om je aandacht te managen en gefocust te blijven. Gebruik smartphones voor specifieke leertaken en activiteiten, zorg ervoor dat ze traditionele leermethoden aanvullen, niet vervangen. Enkele voorbeelden zijn Flipgrid voor studenten om hun eigen video’s te maken, Quizizz voor gamification van leren, en Google Forms voor het maken van enquêtes en quizzen.
6. Kweek een groeimentaliteit
Probeer uitdagingen en afleidingen te zien als kansen om te leren en te groeien. Dit kan helpen om veerkracht en doorzettingsvermogen in je leertraject te bevorderen.
Het doel is niet alleen om afleidingen te vermijden, maar om een staat van flow te cultiveren. Dat stelden onderzoekers in een studie rond Distracted Learning (“afgeleid leren”) gepubliceerd in de JFSE. Flow is een toestand van diepe onderdompeling in een taak, waarbij je de tijd uit het oog verliest en een gevoel van moeiteloze beheersing ervaart. Wanneer we ons richten op de vreugde van leren en de voldoening van prestatie, neigen we natuurlijk naar productieve betrokkenheid en laten we afleiding achter ons.
Leeftijd of gedrag? Wat bepaalt wanneer een kind een smartphone krijgt?
In dezelfde lijn biedt een studie van Stanford Medicine onder meer dan 250 kinderen gedurende vijf jaar een interessant inzicht. Het onderzoek toont namelijk geen significant verband tussen de leeftijd waarop een telefoon wordt ontvangen en welzijnsindicatoren zoals slaap, depressie en schoolresultaten.
Door te focussen op hoe kinderen technologie “gebruiken” in plaats van eenvoudigweg een telefoon “bezitten”, suggereert de studie dat ouders de situatie individueel kunnen benaderen volgens de specifieke behoeften van hun kind en de dynamiek van het gezin.
Waarom ouders hun kinderen smartphones geven
Smartphones zijn tegenwoordig een onmisbaar onderdeel van het leven. Voor ouders van jonge kinderen kan het een dilemma zijn om te beslissen wanneer ze hun kind een smartphone geven. Ouders erkennen de aantrekkingskracht van smartphones met voordelen zoals connectiviteit en educatie. Volgens Pamela Paul in een New York Times op-ed geloven ouders dat smartphones de veiligheid vergroten tijdens noodsituaties.
Volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek gebruikte in 2018 maar liefst 99% van de Nederlandse 12- tot 25-jarigen internet op een mobiele telefoon. Ofcom meldt dat één op de vijf Britse kinderen van drie tot vier jaar een mobiele telefoon bezit, waarvan 69% deze gebruikt om online te surfen. De meeste sociale mediaplatforms hebben leeftijdsbeperkingen van 13 jaar of ouder, maar ExpressVPN onthult dat 63% van de Amerikaanse kinderen en 53% van de Britse kinderen toch gemiddeld 28 minuten per dag actief zijn op sociale media.
En veel van dat smartphonegebruik gebeurt dus op de schoolbanken:
Bezorgdheid over online gevaren
Ondanks de voordelen maken ouders zich echter zorgen over schermtijd en online gevaren zoals cyberpesten, interacties met vreemden en ongepaste inhoud. Uit onderzoek van het Pew Research Center blijkt dat 71% bezorgd is over overmatige schermtijd en potentiële schade door frequent smartphonegebruik bij jonge kinderen.
Zorgen over online bedreigingen zijn wijdverspreid; 59% van de ouders maakt zich zorgen over pesten, terwijl 22% van de kinderen toegeeft online gepest te zijn volgens de gegevens. Hoewel 54% van de ouders dagelijks online activiteiten controleert, kunnen sommige kinderen toch onder de radar blijven op sociale media.
Kinderen online beschermen, met of zonder smartphone
Hoewel smartphones waardevolle tools zijn voor communicatie en leren, zijn ze niet de enige manier om de veiligheid van kinderen te waarborgen. De beste aanpak is een balans vinden tussen beschermen en respecteren van de privacy. Hier zijn enkele tips om kinderen online te beschermen, met of zonder mobieltje.
Alternatieven voor smartphones om kinderen online te beschermen:
- Aircove: deze wifi-router van ExpressVPN beveiligt je volledige thuisnetwerk, blokkeert ongepaste inhoud en houdt online activiteiten bij op alle verbonden apparaten.
- Ad-blocker met ouderlijk toezicht: filtert ongewenste advertenties en websites, en biedt ouderlijk toezicht, zoals het blokkeren van websites en tijdslimieten.
- VPN: versleutelt het online verkeer en biedt extra beveiliging en privacy. Bovendien biedt ExpressVPN een totaalpakket met ad-blocker, wachtwoordmanager en meer.
- Gps-horloges: volgen de locatie van kinderen in realtime, wat gemoedsrust kan bieden maar natuurlijk geen vervanging is voor open communicatie.
Andere tips voor online veiligheid bij smartphonegebruik:
- Open communicatie: bouw vertrouwen op en creëer een veilige omgeving waarin kinderen kunnen praten over hun online ervaringen zonder oordeel.
- Digitale hygiëne: leer kinderen de basisprincipes van online veiligheid, zoals sterke wachtwoorden instellen, geen persoonlijke informatie delen en voorzichtig zijn met vreemden.
- Alternatieven voor smartphones: overweeg feature-phones of kindvriendelijke tablets met beperkte internettoegang.
Mobiele telefoons kunnen zowel voordelen als nadelen hebben in de klas. Een gebalanceerde benadering is nodig, waarbij leerlingen de afleiding niet vermijden, maar ermee leren omgaan. Zo kan technologie op een verantwoorde manier worden gebruikt en kunnen leerlingen ook offline ruimte aangeboden krijgen voor diepgaande discussies en kritisch denken. Ouders spelen ook een belangrijke rol in het helpen van hun kinderen om op een veilige en verantwoorde manier met mobiele telefoons om te gaan.
